Bu zincir altında Osmanlı Tercüme Tarihi için bence önemli olan okumaları listeleyeceğim. Bu bakir sahanın ilgilileri ileride benim gibi sızlanmasınlar, kervanı yolda düzmesinler diye :) Görsel Ruhavî'nin Semerkandî'den tercüme ettiği Tenbîhü'l Gâfilîn'in girişinden.

Osmanlı'da tercüme çokça belirtildiği gibi bugünün çevirisinden oldukça farklı ve çok varyantlı bir eyleme karşılık geliyor. Sahaya başlangıç için, bu kavramı diğer Osmanlı yazınsal faaliyetleriyle birlikte tartışan Paker'in makalelerini görmek elzem. İlki daha güncel.

Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX'da sunulmuş olan bildiri metninden sonra Paker'in öğrencisi ve sahaya katkısı çok önemli olaan Demircioğlu'nun benzer çerçevedeki aşağıdaki makalesi de görülmeli. 2009 tarihli TUBA/JTS 33/1'den.

Eğer ki odaklanılan coğrafya Osmanlı ise tercüme tarihini politika, tarih ve kültür gibi olgulardan bağımsız düşünmek imkansız. Bunun için de ne yazık ki Türkçe bir yol haritası elimizde yok. Vaka çalışmaları da Osmanlı'nın son dönemine ve Cumhuriyet sonrasına odaklanmış.

Bu sebeple ingilizce literatüre bakmamız gerek. Aşağıda, bir üstteki twitin görselinde olan kitabın içinden, bu üç kavramı en temel anlamda çeviribilim ve çeviri tarihi için yöntemsel olarak inceleyen makaleleri işaretledim.

The Benjamins Translation Library,çeviri tarihi çalışan herkesin elinin altında bulunması gereken çok çok değerli yayınlar yapıyor. Dünya Çeviri Atlası da bunlardan biri.Demircioğlu'nun katkısı basic bilgileri derlemesiyle olmuş ama yakın coğrafyaların da bilgiler
için önemli

İşaretli olanlar önemli vaka çalışmaları da içeriyor. Geleneği 'özetleyenlerdense' onlar daha önemli geliyor bana. Ama genel bilgi için çok değerli hepsi.

BTL'den önemli bir derleme daha. Türkçe tercüme tarihi için Gürçağlar'ın bir vaka incelemesiyle dahil olduğu yayında oldukça önemli makaleler var.

Osmanlı tercüme tarihi için geliştirilecek metotta özellikle Meylaerts, Milton, D'hulst, Delabastita, Zohar ve Pym'in yazıları bence çok ufuk açıcı.

yukarıdaki ing. kaynaklar elbette yetersiz. onlara ileride ekleme yapacağım. ama türkçe ve osmanlı tercüme tarihiyle birebir ilgili çalışmalara geçmek istedim. Demircioğlu, doktora tezinden oluşturduğu kitabıyla harika bir başlangıç yaptırıyor. Metot kıyas ve önerisiyle elzem.

yine ingilizce ama tarihsel çeviribilimin en önemli isimlerinin de katkı sunduğu aşağıdaki eser alanda ilk ve maalesef hala tek. andrews, holbrook, zehra toska ve strauss gibi önemli isimlerin de katkıları var.

Her ne kadar Demircioğlu ve Paker Osmanlı tercüme tarihinin yöntemsel bayrağını taşısalar da bilgiler oldukça dağınık. Eldeki malzemeye göre bir metot oluşturacağız ama elde toplu bir malzeme yok. Sadık Yazar hoca bizim için bunu doktora tezinde yapmış.

Sadık hoca, önce temel kavramları açıklıyor, ardından da edebi tercümeleri teker teker tanıtıyor. En sonda ise edebiyat dışı sahaların tercüme metinlerini sınıflandırarak listeliyor. En önemli el kitabı. kendisi en çok benden dua almıştır :)

demircioğlu’nun içindekiler kısmı. ilk iki bölüm metodoloji bilgisi. 3. bölüm edebiyat tarihine odaklanan bir sorunlar tespiti sunarken 4. bölüm örnek bir çözümlemeyle yöntem önerisi sunuyor.

https://mobile.twitter.com/selambennursi/status/1518617369446432769

saliha paker'in derlediği "çeviriler: edebiyatı ve kültürü (yeniden) şekillendirmek" başlıklı çalışmada yer alan makaleler. hepsi farklı açılardan önemli ama holbrook ve strauss'un yeri ayrı.

https://twitter.com/selambennursi/status/1518624752365182978

Şehnaz Tahir’in çalışması da Cumhuriyet sonrasına odaklananlardan ama 1.bölümü kültür ve tarih kavramlarıyla birlikte çeviribilim yöntemlerinin tarihini veriyor. hasan ali yücel dönemi çevirileri üzerine odaklanan ikinci bölüm oldukça önemli

türkçede çeviri/tercüme eylemini kültürel bir araç olarak gören ve inceleyen ilk isimlerden biri hilmi ziya ülken. yer yer hamasileşen bir sesi var. kesinlikle okumak gerekse de bilgileri kontrol edilerek kullanılmalı.

yine bir derleme olan türkçeye çevrildiği için mutlu olmamız gereken bu çalışma da çok değerli. içinde farklı perspektiflerden önemli makaleler var.

derleyenlerin yazdığı giriş kısmı kesinlikle es geçilmemeli. burke’ün iki yazısı ile baldwin ve kowalska’nın yazıları benim çok dikkatimi çekip işime yaramıştı. günergun’un osmanlı avrupa menşeli bilimsel çevirilerini tanıttığı yazısındaki bilgilerin bazıların güncellendi.

bilgilerin bazıları güncellenmeli** demem gerekiyordu.

BTL'nin Türkçe ve Türkiye'ye odaklanan, sahanın önemli isimleri tarafından derlenen kitabı da oldukça değerli. Ancak kitabın içinde yer alan makaleler Türkiye çeviri tarihi çalışmalarının genel eğilimine uygun şekilde erken modern Osmanlı'ya neredeyse hiç atıf yapmıyor.

Paker'in makalesi zincirin ilk twitlerinde yer alan tr makaleyle benzer. Akbatur'un makalesi kimlik olarak tercümanı incelemesi açıdan önemli. Ergül ise Kürtçe'den çevirileri işlemiş ve Mem u Zîn'in Osm'da başlayan tercüme serüveniyle giriş yapıyor. Çok değerli bir katkı.

Osmanlı'yla ilerleyeceğim ama Pym'in kitabını da eklemeden olmaz gibi geliyor. Cemal hocanın kitabından sonra okuduğum ilk eserdi. Çeviri tarihinin nasılı ve nedeni üzerine derli toplu bir bakış sunan nadir eserlerden bence. uygulanabilir bir yol haritası sunuyor.

İşaretli, yani her yer, kısımlar oldukça önemli. "Neden çeviri tarihi?" sorusunun cevabı çok yerde var ama "nasıl"ı çok yok. Pym, liste hazırlama ve data toplama ve bu dataları analiz etmenin yollarını gösteriyor.

Osmanlı dönemi tercümeleri için bunları uygulamaya çalışanlara döneyim yavaş yavaş. Toska'nın makalesi önemli ilk adımlardan. Zaten alanı osmanlı edebiyatı olup da yöntemsel olarak da osmanlı çeviri tarihiyle ilgilenen nadir isimlerden. ithaf yazısı hep gülümsetir :)

Yukarıdaki makalenin imzalandığı isimlerden biri olan Demircioğlu'nun, kitabındakiyle özdeş önerilerde bulunduğu önemli bir makalesi. bir yandaki de aynı şekilde kitabında incelediği Cemşîd ü Hurşîd yeniden yazımlarını çözümlediği bir çalışma.

Kitabıyla benzer diye yerine geçmiyor ama. özellikle ikinci makale yeni bir vaka çalışması sunuyor. hocanın yayınlarına şuradan erişmek mümkün. velud tüm akademisyenlerimize gerek. https://demircioglucemal.wordpress.com/publications/articles/

Esas çalışma alanı Osmanlı edebiyatı olup tercümelerle de ilglenen ve çeviribilimin yöntemlerini de görmezden gelmeyen diğer nadir isim de Sadık Yazar.Doktora tezi zaten çok önemli.ama aşağıdaki makalesi de hem güncelliği hem de içeriden bir bakışın ürünü olması açısından değerli

Yöntem önerileri dikkate alındıktan sonra yavaş yavaş eldeki malzemeye odaklanmamız gerekiyor. Mevcut kataloglardan derlenen çalışmalar arasında bir Sadık hocanın tezi iki BOUN'un Retranslation-Turkey Bibliography sitesi oldukça önemli.

Türkiye kataloglarının taranarak, tercüme eserlerin bir araya getirildiği sitede 13.yüzyıldan günümüze kadar tercümeler derlenmiş. Ancak katalog bilgileri baz alınmış, yazmalar üzerine incelemeler yapılmamış. o yüzden kontrol ederek kullanmak en iyisi.
https://retranslation-turkey.boun.edu.tr/content/about-bibliography

Ekmeleddin İhsanoğlu’nun önderliğinde hazırlanan IRCICA Bilim Tarihi serisi de ‘detaylı derleme’ sınıfına girebilir. en azından eserlerle ilgili temel bilgileri veriyor. envanter oluştururken oldukça işe yarıyor. bana necmettin hocam güncel özetini hediye etmişti sağolsun.

tabii bu seride telif/tercüme tüm eserler var. o ayrıma dikkat ederek temel kaynakça olarak kullanmak gerek.

Osmanlı bilimsel tercümeleri üzerine, çeviribilime de göz kırpan bir yl tezi var. "bilgi kıtlığı ve veri eksikliğinden" dolayı detaylı değerlendirmelere girmediğini söylüyor girişte ki 2012 yılı için haklı sayılabilir.

tez oldukça kısa, olan bilgilerin derlemesi olduğu söylenebilir. evet bilgiler sınırlı o yıllar için ama sanki biraz daha fazla analiz yapılabilirdi. ama başlangıç için bakılabilir.

"o yıllar" derken 2012'yi kastediyorum. en azından bilim tarihi serisi yayınlanmıştı. ama işte tercüme metin bilgilerinin dağınıklığı böyle sınırlı çalışmalara mecbur bırakıyor.

bilimsel tercümelere odaklanan bir başka yl tezi. katalog bilgilerini kullanarak bibliyometrik grafikler veriyor. analiz yok denecek kadar az ama verdiği grafikler açısından bence çok önemli. yine de tr kataloglarının bilgileri sıkıntılı olduğundan dikkatli kullanmalı.