De Universiteit is geen Meritocratie maar een Timocratie
Wat ingewikkelde Griekse woorden aangaat, zou het passender zijn om het (Nederlandse) wetenschapssysteem te omschrijven als een timocratie. In een timocratie draait alles om eer en aanzien.

De zuivere rede is uit op kennis en waarheid, de “thumos” (“passie”) uit op glorie en wereldlijk success: glamour, celebrity, bling. In de universiteiten wordt het eerste ondergeschikt gemaakt aan het tweede. Alles draait om reputatie: prijzen winnen en daarom geprezen worden.

Prestige is de munt waarmee carrières gekocht kunnen worden. Allemaal prima, zolang dit prestige maar op echte expertise en daadwerkelijke merites berust, toch? Nope. Door competitie en winnen zo op de voorgrond te stellen, delft de zoektocht naar waarheid het onderspit.

Het verlangen naar succes en eer kan zo groot worden dat men daarom gaat frauderen. Iedereen moet zijn passie volgen, groeien, grenzeloze ambitie aan de dag leggen. M.a.w., constant ongelukkig gemaakt, omdat de huidige toestand nooit als voldoende gezien kan worden.

Omdat we deze waarden internaliseren in ons zelfbeeld, vallen we enerzijds ten prooi aan het impostor syndrome, anderzijds laten we ons gewillig uitbuiten in de hoop daarmee te voldoen aan de criteria en door te kunnen groeien.

The only way is up. Wie deze ratrace overleeft, aanzien en macht verwerft, is natuurlijk iemand die in dit systeem gedijt en de volgende generatie vormt. De gewetenloze, arrogante diva (meestal een divus) die over lijken gaat, meer dan de consciëntieuze, bescheiden, harde werker.

Het systeem is buitengewoon schadelijk voor jonge academici. Het rolmodel van egoïstische vechtersbaas plant zich op die manier voort en de competitiedrang kan zorgen voor zeer onaangename leidinggevenden. Al je collega’s zijn daarnaast ook je directe competitie: hoezo team?

Externe symbolen van success worden belangrijker gevonden dan interne kwaliteit. Het gaat om prestaties, invloed, impact, H-index, hoeveel promovendi/teamleden, etc. Men eist erkenning en waardering hiervoor, want iedereen kan de kwantitatieve symbolen begrijpen: meer is beter.

Kwaliteit is lastig te doorgronden voor de niet-specialist. We spreken over wetenschap als over sport: competitie, winnen, top, rankings, etc. Deze waardering voor externe, kwantitatieve indicatoren weerspiegelt ook de waarden van de samenleving waarin de universiteiten opereren.

Deze waarden worden door nieuwe generaties geïnternaliseerd, zodat hun zelfbeeld er ook volledig van afhankelijk wordt. “Excellentie” verliest alle betekenis als het de norm wordt. Als iedereen excellent is, dan is niemand meer excellent.

Overal wordt doel-middel logica op toegepast, nergens naar intrinsieke kwaliteit gekeken. Hoe meten we de kwaliteit van onderzoek en onderwijs? Hier is een set criteria. Ok, net zoals bij teaching to the test: alles en alleen dat doen wat de cijfers in deze hokjes omhoogstuwt.

Walt Disney schijnt eens gezegd te hebben dat hij geen films maakte om geld te verdienen, maar geld verdiende om films te maken. Dit schijnt in de universiteit tegenwoordig volledig op zijn kop te staan. Medewerkers zijn middelen tot een doel: human resources om op te branden.

Men gaat op zoek naar externe kenmerken van erkenning om intern eindelijk te voelen dat men het waard is, via de waardering van anderen. Deze waardering moet maar al te vaak afgedwongen worden via competitie: vechten voor je eigen glorie is ook vechten om de glorie met anderen.

We zijn gevangen in Plato’s grot en jagen geld, roem, macht, etc. na i.p.v. het ware, schone, en goede. In de hitte van de strijd zijn we vergeten dat de eerste op zijn hoogst middelen tot de tweede zijn. De eigenlijke doelen zijn niet meerdere eer en glorie van wetenschappers.

Individuele wetenschappers verheffen tot helden en nastrevenswaardige voorbeelden kan allicht studenten en onderzoekers aantrekken of indruk maken op publiek en politiek, maar is dus in die zin ook alleen maar van instrumentele waarde.

De hele helden-retoriek met oorlogs- of sportmetaforen versterkt dit beeld en vertekent de waarden van wetenschap. Zowel de waarden intern in de wetenschappelijke activiteiten en instituties, als de waarde die wetenschap daarbuiten kan hebben.

In de wetenschap zouden we niet elkaar moeten verdringen en bevechten, niet competities o.g.v. dubieuze criteria aangaan, buiten de wetenschap zouden we niet moeten pretenderen dat alleen wie een zware strijd heeft overleeft waarde voor de samenleving te berde zou kunnen brengen.

(Zwaar geïnspireerd op @drangiehobbs Angela Hobbs' "Plato and the Hero. Courage, Manliness and the Impersonal Good" (2006))