Een aantal weken geleden schreef ik een draad over de oversterfte door corona.

In deze draad kijken we naar het aantal sterfgevallen door corona (update!), de algemene oversterfte (en is er verschil met 2018) en hoe zit het nou precies met die hittegolf?

2/ De oversterfte door corona kun je bepalen aan de hand van een dynamisch linear model (DLM). In dit draadje beschreef ik uitgebreid hoe dat werkt: https://twitter.com/mzelst/status/1292057353685278720

Nu het aantal sterfgevallen t/m week 34 is geregistreerd kunnen we dit model opnieuw draaien.

3/ Uitkomsten: de oversterfte door corona van week 11 t/m 34 wordt geschat op 11187 met een ondergrens van 9654 en een bovengrens van 12630. Naast elke 10 geregistreerde corona-sterfgevallen zijn er dus tussen de 5 en 10 mensen overleden aan corona die niet geregistreerd werden.

4/ De afgelopen twee weken was er stevige oversterfte door de hittegolf, maar ook wat meer geregistreerde covid-sterfte dan de weken ervoor. Vertroebelt de hittegolf het beeld dan niet? Dat lijkt niet het geval, maar daar kom ik later op terug. Eerst naar de algemene oversterfte.

5/: het is belangrijk om te weten dat we hier twee verschillende zaken bekijken. Het DLM is in staat om de coronasterfte zelf te isoleren. Echter, door middel van algemene oversterfte analyses kunnen we ook meer leren over andere fenomenen (zoals een hittegolf).

6/ Een vraag die ik regelmatig krijg is: ‘Na oversterfte ontstaat er toch vaak ondersterfte en is dat vergelijkbaar met de griepepidemie uit 2018?’ Kort door de bocht: ja, dit is meestal het geval. In de literatuur wordt dit het ‘oogsteffect’ genoemd. Is dit dan toch 'dor hout'?

7/ Nee. Vanuit een ethisch perspectief kun je dit al afwijzen (zie dit prachtige artikel van @bslagter en @pesla: https://www.ftm.nl/artikelen/corona-ethiek?share=vp4HvB0OIMWAp9dWXLsIm9bcRxy9CRE9Il6iWk2Xn74Y31Rq7z0yp3QV/WEH9g==&utm_medium=social&utm_campaign=sharebuttonleden&utm_source=twitter) maar je kunt dit ook cijfermatig onderbouwen. Als 'dor hout' opgaat, zou de oversterfte en ondersterfte namelijk ongeveer gelijk moeten zijn.

8/ Dat is logisch: als het waar zou zijn dat de oversterfte wordt veroorzaakt door overlijden wat ‘alleen maar’ een paar maanden eerder is gebeurd, zouden we ondersterfte moeten zien die de oversterfte compenseert. Maar: dat was in 2018 niet het geval en in 2020 ook niet.

9/ De periode van ondersterfte in 2018 begon vanaf week 15 en ging onafgebroken door t/m week 30. Totale ondersterfte was 2121. In 2020 duurde deze periode van week 20 t/m 32 en de ondersterfte is nu 2172. Dat is vrijwel hetzelfde, maar de oversterfte door corona is hoger.

10/ Het beleid is ook anders: bij influenza remmen we bijvoorbeeld door de griepprik (effectiviteit is ongeveer 40%: https://www.nivel.nl/nl/nivel-zorgregistraties-eerste-lijn/griepprik-veelgestelde-vragen#:~:text=Een%20effectiviteit%20van%2040%25%20betekent,u%20minder%20ernstig%20ziek%20wordt). Bij corona hebben we alles uit de kast gehaald om het te beteugelen: de oversterfte was anders waarschijnlijk hoger geweest.

11/ Uit de cijfers blijkt dus duidelijk dat de ondersterfte substantieel lager is dan de oversterfte. De oversterfte door griep was in 2018 ongeveer 9000 en dan kom je op 23.5% uit. Bij corona (oversterfte is ongeveer 11000) is dit zelfs lager en kom je op 20% uit.

12/ De oversterfte dit jaar is dus hoger, maar de ondersterfte is gelijk aan 2018. Dit is logisch: corona heeft ook een dodelijke impact op de groep 65-80 (algemene oversterfte tijdens piek: ~2400) terwijl dit voor deze groep tijdens de 2018 piek ongeveer 750 was.

13/ Van welke kant je het ook bekijkt, de ‘dor hout’ uitleg is pertinent onwaar. Of je nu vertrekt vanuit ethiek, oversterfte, of verloren levensjaren: alles wijst erop dat het een zeer onverstandig verhaal is. En dan heb ik het niet eens over de #longcovid schade. #GeenDorHout

14/ Een ander fenomeen rondom oversterfte wat we afgelopen twee weken zagen is oversterfte door hittegolven. In de dagen na een hittegolf zien we vrijwel altijd dat de oversterfte onder 80+’ers kort sterk toeneemt. Als de temperatuur daalt, zakt de sterfte gelijk mee terug.

15/ Het KNMI: “Een hittegolf is een opeenvolging van in De Bilt minimaal 5 zomerse dagen (maximumtemperatuur 25,0 °C of hoger), waarvan er minimaal drie tropisch (maximumtemperatuur 30,0 °C of hoger) zijn.” Het KNMI berekent ook een hittegolf getal: https://www.knmi.nl/nederland-nu/klimatologie/lijsten/hittegolven

16/ Hoe hoger dit getal, hoe heftiger de hittegolf was (de som van het aantal graden boven de 25 °C voor elke dag in de hittegolf). Als het vijf dagen achter elkaar 30 °C is, dan is dit getal dus 25. We vergelijken hierna 2006 (heftigste hittegolf sinds 1976), 2018, en 2020.

17/ Het hittegolf getal in 2006 was 85,8. In 2018 was het gemiddeld 47,5 (twee hittegolven) en in 2020 was dit 79,6. De oversterfte in 2006 was ongeveer 1000, in 2018 ongeveer 200, en in 2020 ongeveer 500. We zien dus enige correlatie tussen het hittegolf getal en de oversterfte.

18/ Maar in 2020 zien we iets geks: In 2006 en 2018 wordt de oversterfte tijdens de hittegolf compleet veroorzaakt door de groep 80+. Maar in 2020 zien we ook oversterfte in de groep 0-65 en 65-80.

(Tabel: oversterfte per week. Gekleurde weken geven de hittegolf aan).

19/ Een deel van de verklaring is dus vermoedelijk nog steeds corona: de groep van 0-80 wordt hier nog steeds door geraakt en de resterende oversterfte voor 80+ zal deels door de hittegolf en deels door corona worden veroorzaakt. Het gaat tenslotte niet goed in de verpleeghuizen.

20/ Conclusie: in week 33 en 34 was de algemene oversterfte vrij hoog. Alhoewel de hittegolf hier waarschijnlijk veel invloed heeft gehad, hebben we nog steeds te maken met corona en dat aandeel lijkt toch substantiëler dan ik van tevoren dacht.

21/ Nuance: ik gebruik in dit draadje vrij regelmatig woorden als ‘enige’, ‘waarschijnlijk’, en ‘vermoedelijk’. Oversterfte is geen exacte wetenschap en dus moeten (hier is geen twijfel) we altijd voorzichtig zijn met conclusies. Ik heb geprobeerd om gebalanceerd te zijn.

22/ Referenties:

- Alle code die ik voor dit draadje gebruikt heb staat online: https://github.com/mzelst/covid-19/blob/master/workflow/excess_mortality.R
- Onderzoek van CBS en NIDI naar hittegolven en mortaliteit: https://www.eurosurveillance.org/content/10.2807/esm.10.07.00557-en
- Ik zal de oversterfte wekelijks bijwerken. Uitkomsten hier: https://github.com/mzelst/covid-19/blob/master/data-misc/excess_mortality/excess_mortality.csv

23/ Ik bereken de oversterfte door het aantal overlijdens in 2020 te vergelijken met het gemiddelde van 2015-2019. Ik corrigeer hier voor de groei in bevolkingsomvang per leeftijdsgroep (0-65, 65-79, 80+). Uitgebreide uitleg hier: https://twitter.com/mzelst/status/1266333188386848768