Read on Twitter
یکی از شخصیت‌های تاریخی پرآوازۀ دورۀ هخامنشی که با صورت یونانیِ نامش شناخته میشه آتوسا است. پررنگ و لعاب‌ترین لحظاتی که آتوسا در تواریخ ظاهر میشه، یکی موقعی است که دربارۀ جانشین داریوش باید تصمیم گرفته بشه و دیگری زمانیه که داریوش تصمیم به حمله به یونان میگیره.
آتوسا یکی از دختران کورش بنیادگذار امپراتوریه. این نام در اصل فارسی باستان خودش (که به دست ما نرسیده) باید Utauθa بوده باشه، قابل مقایسه با اوستاییِ Hutaosā. البته علی‌رغم این که شخصیتی به این نام در متون زردشتی وجود دارد، این دو را نباید با یکدیگر خلط کرد.
ویژگی بارز تاریخی آتوسا، ارتباط خانوادگی پیاپی‌اش با شاهان هخامنشی است. او دختر کورش و خواهر کمبوجیه و بردیه بود. بعداً با سه شاه ازدواج کرد: کمبوجیه، بردیه/گئوماته و داریوش و در نهایت مادر شاه بعدی خشایارشا بود. این استمرار کم نظیر است، البته مورد جالبی نیز در تاریخ عیلام هست.
ملکۀ معروف عیلامی، نَهونتِه-اوتو، با دو برادر خود یعنی کوتیر-نهونته و شیلهک-اینشوشینَک که شاهان معروف عیلامی هستند ازدواج کرده بود. آتوسا اما به عنوان ملکۀ مادر در زمان خشایارشا از نفوذ بسیاری برخوردار شده بود اما نقش ادعایی او در مورد انتخاب خشایارشا به عنوان ولیعهد مورد تردیده.
خشایارشا خودش در کتیبه‌اش به حق طبیعی خود برای به تخت نشستن از طریق ربطش به پدرش تأکید میکنه. از طرفی اسناد بایگانی بارو نقش پررنگ او را در دربار از همان آغاز جوانی نشان می‌دهند و نگاره‌ای در تخت‌جمشید نشان می‌دهد که جایگاه ولیعهدی او تثبیت شده بود.
تأکید هرودوت برای نقش آتوسا بر به تخت نشستن خشایارشا دلیل دیگری دارد. خشایارشا در تصویر یونانیان شاهی منحط و رو به زوال است؛ از طرفی زنان منشأ انحطاط و افول تلقی می‌شده‌اند در جهان‌بینی تاریخی یونانی. نقش مفروض آتوسا در مسألۀ ولیعدی کاملاً به تصویر دلخواه یونانی کمک می‌کرده است.
اما این موضوع به معنی بی‌اهمیت بودن آتوسا نیست. قبل‌تر تنها دو متن در بایگانی بارو پیدا شده بود که نام آتوسا (به صورت اودوسَه در عیلامیِ هخامنشی) در آن آمده بود و همین باعث شده بود روایات یونانی از نقش پررنگ آتوسا مورد نقد قرار بگیرد.
با این حال اخیراً 18 متن دیگر خوانده شده که نام آتوسا در آنها آمده و بنابراین تصویر عوض میشه. در مورد روایت هرودوت که آتوسا در بستر خواب ایدۀ حمله به یونان را به داریوش می‌خوراند می‌توان همان استدلال بالا را تکرار نمود.
جنگ با یونان و شکست هخامنشیان از مقاطعیه که در تاریخ‌نگاری یونانی اهمیت بسیار زیادی داشته و این موضوع رو یکی از نشانه‌های انحطاط هخامنشیان می‌دونستند. بنابراین با توجه به ربط زن به انحطاط در چشم یونانیان، پیدایش داستانی در مورد نقش ملکه برای تشویقِ حمله به یونان کاملاً طبیعیه.
در مجموع آتوسا را می‌توان و باید شخصیتی مهم در تاریخ هخامنشی دانست که علی‌رغم ابهام‌ها و چشم‌اندازهای ضد و نقیض در مورد او، دانسته‌های ما در مورد او روزبه‌روز در حال افزایش است.
