Stratejik çalışmalar 101: ilk olarak klasik kuramcılar okunur: Clausewitz & Sun Tzu, opsiyonel: Mao. Sun Tzu öneriler verir, fakat neden bu önerilere uyulması gerektiğini açıklamaz: “X Y Z yap, A B C yapma, zafer senin olacaktır.” Clausewitz çok daha farklıdır, okuması da zor. +

+ Sun Tzu kendini bir “usta” olarak tanımlar, bizdeki “hocaların hocası.” Ustanın bilgeliği sorgulanmamalıdır, dediklerini yapmanız yeterli. Clausewitz her söylediğinin altında yatan mantığı açıklama yoluna gider: “X yap, çünkü A, Y yapma, çünkü B.” Okuması neden zor? +

+ Clausewitz erken 19 yy Avrupa düşünsel bağlamında yaşar (rasyonel düşüncenin başlangıç/altın çağı), “Almanlığını” konuşturur (ağır dil). Aynı zamanda kitabı (On War) bitiremeden ölür, eşi tamamlar. Ölmeden şunu yazar: bitiremeden ölürsem karmaşık gelebilir, benim suçum değil +

+Sun Tzu (ST) & Clausewitz temel farkı: ST doğrudan “kralın” okuması için yazar, Clausewitz ise subayların/komutanların. ST barış-savaş-askeri-diplomasi-istihbarat alanlarının hepsinden bahseder. Clausewitz “savaş”a odaklanır, diplomasiyle pek ilgilenmez, istihbarata önem vermez+

+ Sun Tzu’nun gerçekte kim olduğu belirsizdir. Carl von Clausewitz’in hikayesi bilinir, biraz da acıklıdır. Yetenekli bir asker olan Carl, Prusya ordusundaki liyakat sorununa kurban gider, yeteri kadar asilzade olmadığı için “pasif” bir görev olan Harp Okulu başkanlığına atanır +

+ Clausewitz kitabı bitiremeden ölür, hayattayken de çok itibar görmez. Avrupa’da stratejinin “rock star”ı olması 1870-71 sonrası. Rivayete göre bu tarihlerde Fransa’ya karşı büyük zafer kazanan Alman komutan Moltke’ye “sırrını” sorarlar, O da “Clausewitz” der, olaylar gelişir. +

+Sun Tzu’nun zafer prensibi “esneklik” üzerine kuruludur: su gibi ol, zemine göre şekil/yöntem geliştir. En iyi kumandan savaşmadan zafer kazanan (istediğini elde eden) kumandandır. Clausewitz için rakibin “*asıl* güç merkezini” (center of gravity) yok etmeden savaş kazanılamaz.+

+ Ne Sun Tzu, ne de Clausewitz “uzay boşluğunda” yazmaz, ikisinin de “stratejik düşünce” aleminde rakipleri vardır. İkisi de zamanlarının ötesinde yazarlar. Sun Tzu’nun rakipleri: “Konfüçyus”ün öğretileri ve savaşı “bir onur meselesi” olarak gören asilzadeler. +

Sun Tzu Usta piyasaya girdiğinde en büyük rakibi Konfüçyus’tür. Konfüçyus, kısaca, “gelin canlar bir olalım, devletlerin kardeşliği, savaşlar olmasın” temasını güder. Savaş Sanatı’nın ilk cümlesinin teması: “savaş konusunda akıllı olmayanın hem aklını, hem de canını alırlar.” +

+ Sun Tzu’nun diğer rakibi “onur için savaş” anlayışıdır. Sun Usta bu anlayışa da karşıdır: savaş söz konusu olduğunda onur söz konusu bile olmaz, her yol mübahtır: yalan, dolan, suikast, casusluk, katliam. Makyavel bile Sun Tzu’ya kıyasla “etik” diyebiliriz (tartışmaya açık). +

Sun Tzu: hem kendini bilip düşmanı anlayamayan, hem de düşmanı anlasa bile kendini tanımayan gireceği 100 savaşın yarısını kaybeder. Ne düşmanı, ne kendini tanıyan girdiği her savaşta yenilir. Hem kendini hem düşmanı anlayabilen ise gireceği her savaştan muzaffer çıkacaktır.

+ “Düşmanı ve kendini tanı” hem Sun Tzu hem de Clausewitz’in altını çizdiği bir tavsiye. Stratejide belki de uygulaması en zor eylemdir. Çünkü “öz” kendini olduğundan farklı görmek ister, rakibini de gözleriyle değil ön yargılarıyla görmeye meyillidir. Misal: TR muhalifleri... +

+”Düşmanı & kendini tanımayan, olduğu gibi görmeyen kaybeder.” Clausewitz bir ekleme yapar: savaşa girmeden savaşın ilgili devletler üzerinde yaratacağı etkiyi de hesaba katın. Misal: AKP Esad’ı indirmek için Suriye’ye ilk karıştığında İran/Rusya tepkisini düşünmedi. Sonuç belli+

+ Clausewitz aynen Sun Tzu gibi “karamsar”dır: savaş ciddiye alınmalıdır, almayanın hem aklını, hem özgürlüğünü elinden alırlar. Tecrübe ile konuşmaktadır. Prusyalı komutan Napolyon’un ülkesine yaptıklarını ilk elden görmüştür. 1806 sonrası Napolyon Prusya’yı ezmeye başlar... +

+ Clausewitz: “hiçbir savaş son savaş değildir.” Her daim savaşa hazır olmak gerekir. Barış güvercinliği oynayanlar, kılıçlarının paslanmasına izin verenler elbet bir düşman tarafından bertaraf edilecek, kolları düşmanın kılıcı tarafından kesilecektir. Karanlık realizm nedir... +

+ Clausewitz’in en büyük motivasyonu Napolyon’dur. Ama sanılanın aksine Napolyon’u anlamaya/anlatmaya çalışmaz. Tam tersine: Napolyon bir “dahi”dir, dehayı yaratamazsınız. Ne yapabilirsiniz? Savaşa her daim “kafaca” hazır, aklını kullanabilen bir subay sınıfı eğitebilirsiniz. +

+ Napolyon Clausewitz’i nasıl motive eder? Ülkesini işgal ederek. Clausewitz Napolyon’a “Savaşın Tanrısı” der, doğada benzeri az bulunan bir “dahi” olarak görür. Napolyon’un strateji çalışmasına gerek yoktur, ama Prusya’ya savaşın doğasını 7/24 çalışan bir subay sınıfı lazımdır +

+ Clausewitz iki farklı düşünceye rakip olarak piyasaya girer: savaşı bir “sanat” olarak görmek veya savaşa denklemi çözülebilecek “mekanik” bir olgu olarak yaklaşmak. Savaşın sanatı olmaz, savaş mekanik değil “organik” bir olgudur. Neden organik? +

+ Clausewitz için kaçınılmaz olan: “savaşın getirdiği sis perdesi” (fog of war), belirsizlik ve ihtilaf (friction). Ne kadar plan yaparsanız yapın işler ters gidecektir. Hazır olun. Artı: “düşmanın da bir oyu vardır.” Düşman her hamlenize karşılık verecektir, ahmak da değildir +

+ Clausewitz’in asıl “devrimi” savaş ve siyaset arasındaki ilişki üzerinedir. Yaygın düşünce siyaset ve savaşın iki farklı “evren” olduğudur, veya gece ve gündüz. Biri başladığında diğeri biter. Clausewitz: savaş siyasetin devamıdır, farklı olan kullanılan araçlardır. +

+ Clausewitz: savaş siyasetin devamıdır. Mao’nun yorumu: asıl siyaset savaşın devamıdır. Eğer seriyi sürdürürsem Mao’nun Clausewitz ve Sun Tzu’yu nasıl sentezlediğinden bahsedeceğim. Pek fazla bilinmeyen: Mao’nun strateji yazıları sayısız isyancı/terörist grubu etkilemiştir. +

+ Peki Clausewitz’in savaş üzerine asıl “teorisi” nedir? Bu cevabı Clausewitz okumuş çoğu kişi doğru şekilde veremez. Neden? Yukarıda belirttiğim gibi “Savaş Üzerine” okuması çok zor bir eserdir, Clausewitz de bitiremeden ölmüştür. Teori biraz “gömülü” kalmıştır...+

+ Dikkatli okursanız Clausewitz’in “savaş teorisi” bir “üçleme” (trinity) üzerine kuruludur:
1) Akıl, rasyonalite (“reason”)
2) Tutku, öfke
3) Şans, olasılık

Savaş bu üç mıknatısın ortasında duran bir olgudur, her mıknatıs kendine çekmeye çalışır... +

+ Peki, Clausewitz “savaşın üç mıknatısı”nı nasıl betimler?

1) Akıl, rasyonalite: “hükümet”ten gelir, daha doğrusu gelmelidir.

2) Tutku, öfke: toplum/halkın özelliği

3) Şans, olasılık: “asker”in uzmanlaştığı alandır. Bir ordu sadece düşman değil, “belirsizlik” ile de savaşır +

+ Clausewitz: bir savaşa girmeden önce bu savaşın “doğasını” anlayın. Doğasını anlamadığınız bir savaşa girerseniz, veya girdiğiniz savaşın doğasına aykırı hamleler yaparsanız bu üç mıknatıs (akıl, tutku, şans) dengesini kaybeder, sonuç hüsran... +

+Kesin bilgi: Clausewitz Kurtlar Vadisi hayranı değildir, “sonunu düşünen kahraman olamaz” önermesine katılmaz. Clausewitz kahramanlık değil “ulus olarak hayatta kalma”yı amaçlar: atacağın son adımı -yani savaşı nasıl sonlandıracağını- düşünmeden asla ilk adımı atıp savaşa girme+

+ Açık açık yazalım, kesin bilgi, paylaşabilirsiniz: strateji çalışmalarında hamaset dili ve edebiyatının yeri yoktur, olamaz. Size “strateji uzmanı” olarak sunulan kişilerden hamaset dili ve edebiyatına bulaşanların *gerçek dünyadaki* strateji çalışmalarında yeri yok. Net. +

+Clausewitz: Savaşta en önemli nokta “siyasi amaç”tır (*akıl*). Kararları etkileyen sadece siyasi amaç olmalıdır. Siyasi amaç (*akıl*) gerçekçi ve açık değilse, veya halkın *tutku*ları, askerlerin “*şans* ile dans” isteği aklın önüne geçerse sonuç hüsran olacaktır. Her defasında+

+ Clausewitz’e belki sonra döneriz. “Mao ne alaka?” sorusu çok geliyor: Çok alaka. Mao kaybede kaybede kazanmayı öğrenmiş, aynı zamanda “gerilla” savaşının fikirsel önderliğini yapmıştır. Biraz Sun Tzu, biraz Clausewitz, ama Çin usulü. Mao’yu anlamak için biraz “bağlam” gerekli.+

+ Kısaca: Marx kapitalizmin kendini yok etmeye programlı olduğunu söyler. Dünya devrimi kapitalizmin en ileri olduğu ülkelerde - misal, Batı Avrupa’da - başlayacaktır. Başlamaz. Komünistlerin son umudu I. Dünya Savaşı’dır. İşçiler milliyetçiliği sınıf bilincine tercih eder +

+ Lenin bu “sorunu” Emperyalizm kitabında “çözer”: devrim ileri kapitalist ülkelerde çıkamaz, çünkü kapitalist devletler kolonilerini sömürüp arta kalan paranın bir kısmını işçi sınıfına dağıtarak onları “uyuştururlar.” Lenin: devrim gelişmekte olan ekonomilerde çıkacak. Rusya. +

+ Mao için ise sıkıntı şudur: Lenin devrimi gelişmekte olan, kentleşmenin yükseldiği Rusya’da yapmıştır. O sıralar Çin’de kentleşme çok düşük, endüstri çok zayıf, halkın önemli kısmı kırsal alanda yaşıyor. Lenin’in kuramı/yöntemleri Çin’de tutmaz. Çözüm? Maoist strateji... +

+ Maoist strateji, Maoist strateji, neymiş bu Maoist strateji? Çin’e komünizmi getiren, dünyadaki (IŞID ve PKK dahil) bir çok isyancı ve/veya terörist oluşumu etkilemiş bir anlayış. Sun Tzu’dan aldığı: esneklik & sadece muhabere değil, istihbarat ve algı yönetimi de çok önemli. +

+ Maoist strateji “kırsal”da başlar, 3 aşamalıdır:
1) Devletin erişmesinin zor olduğu kırsal bölgelerde “üs alanları” kurmak, vur-kaç eylemleri

2) Stratejik denge: bu aşamada gerilla savaşı ile düşman yıpratılır

3) Topyekün muharebe: düşman güçleri yok edilir.

Çin’de tutar +

+ Maoist strateji başka nerede tutar? En önemli örnek: Vietnam. Bu versiyon “dau tranh” olarak tanımlanır.

Nerede tutmaz? Türkiye. PKK Maoist stratejiden epey ilham alır, fakat “Mao’nun 3 aşamasında” yol alamaz. 3. aşamanın yanına bile yaklaşamaz, 1. aşamada kısılıp kalmıştır +

+ Sun Tzu - Clausewitz - Mao üstüne Thucydides. Thucydides kimdir? Atinalı bir general. Peloponez Savaşı’nda (MÖ 431-404) bizzat savaşmıştır. Fakat stratejik değeri yüksek Amphipolis’i Sparta’ya kaptırdığı için kovulur. Savaşın tarihini detaylı (700+ sayfa) olarak aktarır... +

+ Pro-tip: Strateji çalışmalarında bir eseri okurken şu soruyu *her zaman* kendinize sorun: asıl hitap edilen kitle, seyirci, kim?

Sun Tzu: Devletin başı
Clausewitz: Subaylar, askerler
Mao: Devrimciler (+ propaganda)

Thucydides? *Tüm insanlık*, açık açık söyler. +

+ Thucydides “zamanın ötesinde, tüm insanlık için” yazdığını söyler. Haklı da çıkar. ~2500 sene hala geçerliliğini koruyan bir fikir ortaya atmış, tarihi yorumlaması strateji çalışmalarının olmazsa olmazı “vaka incelemesi” (case study) yönteminin temelini inşa etmiştir... +

+ Thucydides Sun Tzu, Clausewitz ve Mao’dan kategorik olarak farklıdır: didaktif bir amaç gütmez, X yapın, Y yapmayın demez. “Durum bu, buna konuş,” yaklaşımının özeti budur. Thucydides’e göre Atina-Sparta savaşından “tüm savaşlara” dair dersler çıkarılabilir. En önemlisi... +

+ Atina’nın kaybettiği bu uzun ve yıkıcı savaş aynı zamanda Yunan medeniyetini yıpratmış, yan kapıda pusuda bekleyen Makedon krallığına ve Perslere Ege’de hakimiyet kurma imkanı vermiştir. Kısaca: sadece Atina değil, tüm Yunan devletleri bu savaştan “kaybeden” olarak çıkmıştır. +

+ Peki bu “yıkıcı” savaş neden çıkmıştır? Thucydides’e göre asıl sebep “Atina’nın güçlenmesi ve bu güçlenmenin Sparta’da yarattığı korku.” Bu “güçler dengesi” üzerine kurulu fikir bugün bile “Thucydides Tuzağı” olarak Çin-ABD ilişkilerini analiz etmek için kullanılmaktadır... +

+ Thucydides’ten çıkarılabilecek diğer bir tema: korku, çıkar, onur. Bu “üçleme” devletlerin neden ve nasıl savaştığını anlamak için kullanılabilir. Clausewitz’in “üç mıknatısı”nda olduğu gibi bu üçlemede dengeyi tutturamayanların kaybetmeye mahkum olduğunu söyleyebiliriz... +

+ Thucydides gerçekten ender bulunabilecek bir eser. Kendinize bir iyilik yapın ve bu kitabı edinin. 2500 sene önceki dinamiklerin I. Dünya Savaşı’na, Soğuk Savaş’a ve günümüze ne kadar benzediğini görünce şaşıracaksınız. Özellikle Atina’nın “Sicilya Kampanyası” kısmı... +

+Kitap savaş bitmeden biter. O yüzden okuyucu “Atina Sicilya Kampanyası’nda çuvalladı, sonra da toparlayamadı” tuzağına düşebilir. Alakası yok. Atina toparlar, Sparta’yı “ne istediyseniz verelim” kıvamına getirir, ama Atina daha da fazla ister. Kibir uzun vadede felaket getirir +

+ Tarihin açık ara en ilginç karakteri: Atinalı siyasetçi/general #Alcibiades. Sokrat’ın öğrencisi (& sevdiceği), alemcinin önde gidenidir. Sicilya Kampanyası’nda Sparta’ya kaçar, orada kralın karısını hamile bırakır, bir ara Atina’ya kahraman olarak döner, sonra yine sürgüne. +

+Alcibiades önemli. Atina-Sparta’nın “Soğuk Barış” yaptığı dönemde Sicilya’yı işgal etmeyi önerir, fikrini kabul ettirir. Bu bağlamda strateji çalışmalarının temel sorusu, bir başarısızlık gördüğünüzde sorulması gereken: kötü strateji mi, yoksa iyi strateji ama kötü uygulama mı?+

+ İşin ilginci: Alcibiades’in Sicilya’da işe yarama ihtimali olan bir planı vardır: küçük ordu ile “yavaş yavaş” yöresel müttefik kazanacak, en son da adadaki en büyük rakip olan Syracuse’u bitirecektir. Atinalılar Sicilya’ya “tamam” der, ama planı değiştirirler. Sonuç: hezimet +

Strateji Çalışmaları 101, noktalayalım: tarihsel vakaları incelerken sormanız gereken, Clausewitz’in “eleştirel analiz” kavramının kaynağı:
1) Gerçekte ne oldu?
2) Aktörler önemli dönemeçlerde neden X, Y değil de Z’yi seçti
3) O anki bilgileriyle daha iyisini seçebilirler miydi?+

Misal:
1) Sicilya Kampanyası’nda neler oldu, öncesi, sonrası
2) Atina neden bu kampanyayı başlattı, neden izlediği yolu izledi, alternatifler neydi?
3) *O an bildikleriyle* Atinalılar nasıl daha iyi bir sonuç alabilirdi?

Clausewitz analiziyle Thucydides tarihi.

-The End-